АЭС картасы: әлемдегі атом энергетикасының жағдайы

 Атом энергетикасы әлемдік электр балансының ажырамас бөлігі, өйткені ол әлемдік электр энергиясының шамамен 10 пайызын қамтамасыз етеді. Кейбір елдер жұмыс істеп тұрған атом электр станцияларын пайдаланудан бас тартып отырса, басқалары электр энергиясын өндіру үшін атом энергетикасының үлесін арттырып, жаңа атом электр станцияларының белсенді құрылысын жүргізіп жатыр. Қазақстан да елдегі алғашқы атом электр станциясын салу мүмкіндігін қарастырып жатыр, бұл қоғамда пікірталас тудырды, — деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі.

АЭС-тің даму тарихы

Ядролық технология алғаш рет 1940 жылдары құрастырылған. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде зерттеулер бомба өндірісіне бағытталды. Ал 1950 жылдары назар ядролық бөлінуді бейбіт мақсатта пайдалануға, атап айтқанда, электр энергиясын өндіруге ауысты.

Әлем үшін маңызды оқиға бірінші атом электр станциясының құрылысы болды. Ол 1954 жылы 27 маусымда Калуга облысының Обнинск қаласында (КСРО) іске қосылды. Оның қуаты 5 мегаватт болды. Қазіргі уақытта Обна атом электр станциясын пайдаланудан шығарылды және оның базасында атом энергетика мұражайы құрылды.

Сурет: ngregion.ru

Обна реакторынан кейін 1956 жылы Ұлыбритания өзінің алғашқы атом электр станциясын салды. 1958 және 1960 жылдары АҚШ-та екі атом электр станциясы пайда болды, содан кейін — 1973 жылы Қазақ КСР аумағында (Маңғыстау облысы, Қазақстан) Шевченков атом электр станциясы салынды. — Шамамен.).

Қазір әлемде қанша атом электр станциясы бар?

WNA мәліметтері бойынша әлемде 31 елде орналасқан 439 белсенді атом реакторы бар. Бұл реакторлар әлемдегі электр энергиясына деген қажеттіліктің 9 пайызын қанағаттандырады.

Мысалы, Францияда 2023 жылы электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі атом энергетикасының үлесі 70 пайызға тең. Сондай-ақ атом энергетикасының әсерлі үлесі Словакияда — 61,3 пайыз, Венгрияда — 48,8 пайыз, Финляндияда — 42 пайыз, Бельгияда — 41,2 пайыз, Болгарияда — 40,4 пайыз, Чехияда — 40 пайыз байқалады.

«Жасыл» елдерде — Швейцария мен Швецияда атом энергетикасының үлесі сәйкесінше 32,4 пайыз және 28,6 пайыз. БАӘ және АҚШ сияқты мұнай-газ салаларында сәйкесінше 19,7 пайыз және 18,6 пайыз бар.

Инфографика: world-nuclear.org

Қазіргі уақытта ең көп жұмыс істейтін атом электр станциялары АҚШ аумағында орналасқан, елде барлығы 94 реактор бар. Алғашқы ондыққа: Қытай — 56 реактор, Франция — 56, Ресей — 36, Жапония — 33, Оңтүстік Корея — 26, Үндістан — 23, Канада — 19, Украина — 15, Ұлыбритания — 9 реактор кіреді.

Испания аумағында жеті атом реакторы, Чехия, Пәкістан, Швецияда — әрқайсысы алты атом электр станциясы орналасқан. Бельгия, Финляндия және Словакиядағы бес реактор. Швейцарияда, Венгрияда, БАӘ — 4, Аргентинада — 3 реактор.

Бразилияда, Болгарияда, Мексикада, Румынияда, Оңтүстік Африкада және Беларуссияда екі реактор және Словенияда, Арменияда, Нидерландыда және Иранда бір реактор бар.

Коммерциялық атом электр станцияларынан басқа, 50-ден астам елде 220-ға жуық зерттеу реакторлары жұмыс істейді. Ғылыми зерттеулер мен оқытуда қолданудан басқа, бұл реакторлардың көпшілігі медициналық және өндірістік изотоптар шығарады.

Германия 2023 жылға дейін атом энергиясын өндіретін елдердің қатарында болды, бірақ кейін атом электр станцияларынан мүлдем бас тартты. Былтыр 15 сәуірде елдегі соңғы үш Атом ректоры — Бавариядағы Isar 2, Төменгі Саксониядағы Emsland және Баден-Вюртембергтегі Neckarwestheim 2 — желіден ажыратылды.

Қанша АЭС салынып жатыр?

Түркиядағы «Аккую» атом электр станциясының құрылысы. Сурет: aa.com.tr

Қазір әлем бойынша 64 ядролық реактор салынып жатыр, олардың көпшілігі Қытайда — 30 энергоблок. Үндістан атом электр станциясының құрылысы бойынша 2-орында тұр, оларда 7 блок бар. Ресейде, Түркияда және Египетте төрт атом электр станциясы салынып жатыр. Оңтүстік Кореяда, Ұлыбританияда, Бангладеште, Жапонияда және Украинада екі атом реакторының құрылысы жүріп жатыр. Аргентина, Бразилия, Франция, Иран және Словакияда бір атом электр станциясы салынып жатыр.

Ал Түркия мен Бангладеште атом электр станциялары алғаш рет салынып жатыр.

АЭС не үшін қажет?

World Nuclear Association мәліметінше, әлем халқы мен экономикасы өскендіктен, болашақта энергияға сұраныс айтарлықтай артады. Біріккен Ұлттар ұйымының (БҰҰ) бағалауы бойынша, әлем халқы 2024 жылы шамамен 8 миллиардтан 2050 жылға қарай шамамен 9,8 миллиардқа дейін өседі.

Урбанизация процесіне сәйкес, 2050 жылға қарай әлем халқының шамамен үштен екісі қалалық жерлерде өмір сүреді. Сондықтан зиянды парниктік газдар шығарындыларын азайтып, энергияға деген жылдам өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру міндеті маңызды.

2023 жылы энергиямен байланысты көмірқышқыл газының (CO2) жаһандық шығарындылары 37,4 гигатонға дейін өсті, бұл рекордтық ең жоғары көрсеткіш және 2000 жылдың жалпы көрсеткішінен 60 пайыздан астам (23,2 гигатонна).

Сурет: depositphotos

Атом энергиясы — шығарындылары төмен электр энергиясын өндірудің екінші үлкен көзі (гидроэнергетикадан кейін). Ол төмен көміртекті, өмірлік циклдің жалпы шығарындыларын ескеріп, өндірілген энергия бірлігіне көмірқышқыл газының эквивалентінің ең төменгі мөлшерінің бірін шығарады.

«Ірі ұйымдардың болашақ энергиямен жабдықтау туралы есептерінің барлығы дерлік атом энергетикасының рөлін кеңейту қажеттілігін көрсетеді, сонымен қатар тұрақты болашақ энергетикалық жүйені құру үшін шығарындылары төмен электр энергиясын өндірудің басқа түрлерінің өсуі қажет», — деп жазды World Nuclear Association.

Қазақстанда ше?

Әлемдегі алғашқы жылдам нейтронды ядролық реактор Қазақстан аумағында — қазіргі Ақтау, бұрынғы Шевченко қаласында салынды. Ол 1973 жылы 6 шілдеде пайдалануға берілді.

Сурет: maek.kz

1993 жылы шілдеде оның жобалық мерзімі аяқталды. Осыдан кейін реактордың жұмысы негізгі жабдықтар мен жүйелердің нақты жағдайын талдау негізінде жыл сайын ұзартылып отырды. Ал 1999 жылы Үкімет БН-350-ді пайдаланудан шығару туралы қаулы қабылдады. Бұл процесс оңай емес және ол 50 жылға созылуы керек, ал біз осы мерзімнің жартысын жоғалттық.

Айта кетейік, бұған дейін Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі бойынша қоғамдық талқылау өткен болатын.

2024 жылы 6 қазанда Қазақстанда республикалық референдум өтеді.